Recenzja "Kuchni i kultury"
Do przeszłości można wracać na wiele różnych sposobów: można układać chronologicznie daty, ustalać fakty i podpisy pod fotografiami, sporządzać listy nazwisk i miejsc. Każda taka wyprawa w przeszłość jest cenna, ale najcenniejsze są te, które pozwalają nam – przynajmniej w jakimś stopniu – poczuć zapach i smak przeszłości. Tak jest właśnie z przygotowanym przez Wydawnictwo EMG notesem do czytania poświęconym żydowskim kulinariom.
Autorka tego opracowania, Ewa Mańkowska-Grin, robi na wstępie ważne zastrzeżenie: celem publikacji nie jest pokazanie tego, co nazywa się kuchnią żydowską. To raczej wejście w świat przedwojennych krakowian żydowskiego pochodzenia, którzy prowadzili bardzo różne kuchnie – co zresztą pośrednio świadczyło o stopniu ich asymilacji, a także odzwierciedlało losy konkretnych rodzin. Te, które często zmieniały miejsce zamieszkania, czerpały w swoich zwyczajach żywieniowych z rożnych lokalnych tradycji. Rodziny bardzo religijne starały się trzymać tradycyjnego zestawu żydowskich potraw, rodziny niereligijne śmielej sięgały po przepisy pochodzące z innych źródeł.
Większość cytowanych w notesie przepisów zaczerpniętych zostało z notatek Eweliny Eibenschütz z Anisfeldów; są to receptury przekazywane w rodzinie lub podrzucone przez przyjaciółki. Urodzona w 1900 roku w Krakowie Ewelina Eibenschütz to niezwykle ciekawa i barwna postać. Stworzyła własny salon towarzyski, który gromadził ludzi o bardzo różnym pochodzeniu i przekonaniach, jako jedna z pierwszych kobiet w południowej Polsce uzyskała prawo jazdy, była też modelką wybitnych malarzy. Jej notatki dowodzą, że bardzo lubiła słodycze, ale można tam też znaleźć przepis na cebulaki, „wspaniały sos do jarzyn i ryb” i oczywiście karpia po żydowsku.
Bardzo dobrym pomysłem jest pokazanie przy okazji restauracji i kawiarni prowadzonych przez żydowskich mieszkańców przedwojennego Krakowa. W notesie znalazły się zdjęcia konkretnych lokali i całe mnóstwo interesujących informacji nie tylko o nich i ich właścicielach, ale w ogóle o życiu żydowskiej społeczności w międzywojniu i późniejszych losach niektórych jej członków. Z notesu można się na przykład dowiedzieć, że znana krakowska marka kosmetyczna Miraculum jest dziełem żydowskiego lekarza Leona Lustra albo że Roman Drobner, twórca i właściciel wspaniałej kawiarni „Wiosenna” przy Plantach (w miejscu, gdzie dziś znajduje się BWA), zanim stał się szanowanym przedsiębiorcą i samorządowcem był powstańcem styczniowym. Te rozmaite fakty pokazują, jak istotną rolę w historii – i Krakowa, i Polski – odgrywali żydowscy obywatele miasta, często nie upamiętnieni w żaden sposób, poza wzmiankami w publikacjach dla specjalistów.
Wojciech Bonowicz
KSIĄŻKA:
Kuchnia i kultura
Ewa Mańkowska-Grin
Wydawnictwo EMG przedstawia „Kuchnię i kulturę” – trzeci tom notesu do czytania z serii „Żydowscy obywatele Krakowa”. Teksty zamieszczone...